Samenvatting inhoud brief

Kaart van St. Christoffel (het huidige St. Kitts) uit 1729. De Zeeuwse nederzetting Caap Ster bevind zich in het uiterste noordwesten van het eiland, bron: Wikimedia CommonsIeman van Hendrecht schrijft op 10 december 1664 uit St. Christoffel (St. Kitts) aan koopman Jan Pietersen Affet in Vlissingen en geeft een overzicht van de goederen die hij in ruil voor het laatst ontvangen cargazoen verscheept heeft met kapitein Leendert Matthijssen. De lading bestaat uit zes oxhoofden en tien halve oxhoofden suiker, twee brandewijnstukken, een pijp en een kist die samen 8.245 pond wegen en een tonnetje indigo van 112 pond.
Om een oude schuld in te lossen is ook een lading van twee oxhoofden suiker en een anker indigo, die 45 pond weegt. Deze zijn gemerkt P. Hoope.
Hij verzoekt de opbrengst van het vorig cargazoen aan Van Hendrechts, vrouw te geven.
Een andere lading suiker, die kapitein Jan Meijer niet heeft kunnen laden, zal hij met een volgend schip sturen.
Tenslotte meldt hij dat men op St. Christoffel bevreesd is voor oorlog met de Engelsen (die inderdaad het volgend jaar uitbrak) en hij adviseert daarom schepen eerst op St. Maarten aan te lopen.

Ieman van Hendrecht
Een Ieman van Hendrecht was op 5 oktober 1653 te West-Souburg getuige bij de doop van Pieter van Hove, zoon van Adriaen Pieters van Hove en Sara Abraham Pieterheins.[1]

Jan Pietersen Affet
Affet legde op 22 september 1638 te Vlissingen de eed als poorter af.[2]

Leendert Mattijssen
In de tijd van de Tweede Engelse Oorlog komt in de archivalia slechts één Leendert Matthijssen voor in Vlissingen. Deze deed in september 1653 belijdenis voor de Nederduits Gereformeerde kerk in de stad. Hij was toen al weduwnaar en woonde in de Schoolstraat. Dat betekent dat Janneke niet zijn eerste vrouw was.[3] Janneke werd niet aangetroffen in de archieven, maar haar zus Maaike wel. Deze wordt als Maijken Molemans vermeld als lidmaat van de Nederduits Gereformeerde kerk in Vlissingen, waar zij op 29 juni 1655 werd ingeschreven. Zij was woonachtig in het Groenewoud.[4] 
Van Matthijssen is een brief aan zijn vrouw bekend.[5]

De Tweede Engelse Oorlog (1665-1667)
Strenge scheepvaartwetten van de Britten, die onder meer export van Britse goederen naar niet-Britse landen door buitenlanders verboden, lagen ten grondslag aan de oorlog tussen de Republiek en Groot-Brittannië. Ook constante conflicten in de koloniale gebieden vormden hiervoor de aanleiding. Zo veroverden de Britten in 1664 Curaçao en Nieuw-Amsterdam en werden door Robert Holmes Nederlandse forten op de Afrikaanse kust ingenomen. De Ruyter, die op strafexpeditie naar Afrika en West-Indië werd gestuurd, heroverde deze forten weer. Een door de Staten-Generaal in oorlog geïnitieerde actie die tegenwoordig nogal eens volstrekt buiten de context wordt uitgelegd als zou De Ruyter hiermee bewust de slavenhandel en slavernij in stand gehouden hebben.
De oorlog werd vooral ter zee uitgevochten. De Britten namen 522 Nederlandse koopvaardijschepen buit. Tijdens deze oorlog zat het de Britten niet mee. In 1665 brak de pest uit in Londen en op 12 september 1666 woedde een grote brand in de stad. De eerste zeeslag, die van 13 juni 1665 in de Slag bij Lowestoft werd nog gewonnen door de Britten, maar in de Vierdaagse Zeeslag (11-14 juni 1666) trokken de Nederlanders aan het kortste eind. De Tweedaagse Zeeslag (4 augustus 1666) was wederom een overwinning voor de Britten, waarna Terschelling in de as werd gelegd. Raadpensionaris Johan de Witt revancheerde zich met een plan om de thuisbasis van de Engelse vloot aan te vallen. Tussen 19 en 24 juni 1667 voer een vloot onder De Ruyter de Thames op en vernietigde bij Chatham drie kapitale en tien andere oorlogsschepen en nam het vlaggenschip HMS Royal Charles op sleeptouw als buit mee naar de Republiek. Op 31 juli 1667 werd de Vrede van Breda gesloten tussen beide mogendheden.

St. Christoffel
St. Christoffel heet tegenwoordig St. Kitts, ook bekend als Saint Christopher Island, gelegen in de Caribische Zee en behorend tot de Kleine Antillen. Blijkens onderzoek van Monique Klarenbeek naar onder meer 139 uit St. Christoffel afkomstige, gekaapte brieven bedreven Nederlanders daar handelsactiviteiten in de zeventiende eeuw.[6] De volgende citaten zijn afkomstig uit haar doctoraalscriptie uit 2006.
‘Phillippe de Longvilliers du Poincy, ridder in de Orde van Malta, sloot als gouverneur van St. Christoffel in 1640 een contract met kooplieden uit Middelburg voor de exclusieve handel op het eiland’ (...) ‘De handel op het eiland was grotendeels in handen van particuliere kooplieden uit de Republiek, net zoals overal in de Caraïbische wateren.’[7]
‘Het grootste deel van de Nederlanders op het eiland was mannelijk en slechts voor een korte periode op het eiland. Ze zijn onder te verdelen in twee groepen. Ten eerste waren er tenminste vijftien vermoedelijk jongere mannen die in opdracht van een koopman of handelshuis uit de Republiek voor enige tijd de zaken waarnamen op het eiland. Deze handelaren hoopten met enig kapitaal, ervaring en een zeker netwerk naar huis terug te keren’.
(…) ‘Ten tweede waren er de reizigers die hun eigen cargasoen begeleidden of die van familie of vrienden. Ze huurden een deel van het schip voor koopwaar die ze op het eiland wilden verkopen om na ontvangst van geld of retourgoederen weer naar de Republiek te vertrekken. Zij woonden niet op het eiland en bleven niet lang.[8]
‘Het waren vooral de Zeeuwen die actief waren in West-Indië, in de WIC, als kolonisten, in de kaapvaart en (…) als particuliere handelaren.’[9]
‘De door de Nederlanders gestimuleerde suikerteelt echter gaf de eilandeconomie pas echt een groeispurt.’[10]
‘Tabak, katoen en suiker waren met de verfstof indigo de exportproducten van het eiland.’[11]
‘Met hun wereldwijde handelsnetwerk en financiële steun droegen de kooplieden uit de Republiek in de eerste helft van de 17^de eeuw in hoge mate bij aan de groei van de tabaks- en suikerteelt op het eiland. Door de lage vrachtkosten in de Republiek was het mogelijk verschillende soorten koopwaar tegen een redelijk prijs te leveren. De suiker en de tabak, waarmee de planters de koopwaar betaalden, zorgden voor een bloeiende tabaks- en suikerindustrie in de Republiek. Er bestond een intensieve handelsverbinding tussen de Republiek en het Frans-Engelse eiland, waarbij de schippers van de meer dan honderd Nederlandse schepen die het eiland jaarlijks aandeden, een belangrijke rol speelden. Zij behartigden de belangen van zowel de kooplieden in de Republiek als van de kooplieden op het eiland.
Vanaf 1664 veranderde de situatie, toen eerst Engeland en later Frankrijk met drastische protectionistische maartregelen kwamen om hun eigen handel te stimuleren ten koste van de Nederlandse kooplieden. Tegen de wil van de planters op het eiland werd de handel met de Nederlanders steeds meer aan banden gelegd.’[12]

Noten
[1] ZA, 995 Verzameling Doop-, Trouw-, Begraaf- en Lidmatenregisters Zeeland (DTBL), (1527) 1572-1810 (1866) inv. nr. OWS-3 West-Souburg doopregister Nederduits Gereformeerde gemeente 1620-1699.
[2] ZA, 7387 Familie van der Swalme, 1772-1848 inv. nr. 5675 Vlissingen alfabetische indices op de poorterboeken 1600-1699.
[3] ZA, DTBL Vlissingen, register K 482, fol. 275.
[4] ZA, DTBL Vlissingen, register K 483, fol. 10.
[5] HCA 30 644 BaB Leendert Matthijssen schip Roselaer West-Indië 28 september 1664.
[6] M. Klarenbeek ‘Grutters op de Antillen: Particuliere kooplieden uit de Republiek op het eiland Sint Christoffel in de zeventiende eeuw’, in: Tijdschrift voor Zeegeschiedenis 32/2 (2013) 20-37.
[7] Klarenbeek, ‘Grutters op de Antillen’, 21.
[8] idem, 14.
[9] idem, 18.
[10] idem, 26.
[11] idem, 27.
[12] idem, 17, 45.

Literatuur
*J.R. Bruijn The Dutch Navy of the seventeenth- and eighteenth centuries (Columbia (South Carolina), 1993).
*A. Doedens, Liek Mulder Nederlands-Engelse oorlogen. Door een zee van bloed in de Gouden Eeuw, 1652-1674 (Zutphen, 2016).
*Monique Klarenbeek ‘Grutters op de Antillen. Particuliere kooplieden uit de Republiek op het eiland Sint Christoffel in de zeventiende eeuw’ in: Tijdschrift voor Zeegeschiedenis
2013-2.
*Gijs Rommelse The Second Anglo-Dutch War (1665-1667). Raison d’état, mercantilism and maritime strife (Hilversum, 2006).

Bij deze brief hoort de volgende context
*HCA 30 1054 Jan Pietersen Affet koopman Vlissingen 10 december 1664