Inhoud brief
Kaart van St. Christoffel (het huidige St. Kitts) uit 1729. De Zeeuwse nederzetting Caap Ster bevind zich in het uiterste noordwesten van het eiland, bron: Wikimedia CommonsHet is de eerste keer, die 2de december 1664, dat Jasper Danckaerts door middel van een brief de stand van zaken doorgeeft aan zijn opdrachtgever, François de Klerck in Middelburg. Hij groet hem en laat hem weten hoe het hem met de koopwaar, schoenen, verging in Basse-Terre, op Sint Christoffel (tegenwoordig St. Kitts). Toen hij op St. Christoffel aankwam, trof hij een armzalig land aan, geteisterd door langdurige droogte die al drie een jaar duurde. Door toedoen daarvan kwam de suikerproductie nagenoeg stil te liggen. Desondanks heeft hij er goede zaken kunnen doen met de verkoop van schoenen en dat terwijl het land ‘tot de kele opgepropt’ was met ‘coopmanschap, soodat, al had men de lieden het achterna gegoijt, sij souden niet omgesien hebben.’ Na verloop van tijd vertrokken steeds meer kooplieden en Jasper was daar bepaald niet rouwig om! Hij heeft veel moeite gedaan om de schoenen te verkopen; is daarvoor in bijna zoveel plaatsen geweest als er schoenen waren. Wel houdt hij rekening met een behoorlijke vertraging van de suikertoevoer, wat betekent: uitstel van betaling. De platte schoenen en de overige die verkocht zijn, brachten 1.761 pond aan suiker op. Te zijner tijd zal Jasper de suiker, hetzij per schip zenden naar François, of zelf meevaren, zodat hij in de zomer thuis zal komen, wat hij hoopt en persoonlijk met François kan afrekenen, als God het wil, want het zijn onzekere tijden, nu met die oorlog.
Onzeker is ook of de Nederlanders mogen blijven handeldrijven op het eiland; de tijd zal het leren. Hiermee besluit Jasper zijn brief naar François, na hem te bevelen onder Gods bescherming.
Jasper Danckaerts
Voor informatie over de briefschrijver zijn we aangewezen op zijn brieven in de verzameling Zee(uw)post. Jasper Danckaerts is de zoon van Pieter Danckaerts, overleden, en Pieternelle Schilders. Hij heeft twee broers, Jacob, die blijkens de brief zich in Amsterdam heeft gevestigd, en Pieter,[1] en zus Pieternelle (waarover behoudens in deze brief niets terug te vinden is). Een Jasper Dankers, gewoond hebbende Dam Zuidzijde te Middelburg, werd op 22 december 1703 begraven in de Oostkerk te Middelburg.[2] Niet is vast te stellen of deze overledene en de briefschrijver identiek zijn.
Het is opmerkelijk dat Danckaerts in een brief van 1 december aan Adriaen de Klerck, een brief stuurt, tegenover 'de Faam' in de Herenstraat. Dat is het woonadres van Adriaen, de zoon van François. Van François de Klerck is bekend dat hij handelaar was die anno 1680 nog in textiel handelde zoals servetten en laken.[3]
Andere brieven van Jasper Danckaerts
*HCA 30 1054 aan dhr. Potteij Molstraat Middelburg 4 december 1664
*HCA 30 1054 Jacob Sautijn Molstraat 9 of 11 in de Mol Middelburg 4 december 1664
*HCA 30 1054 Jan Antonissen Smit Molstraat 3 de Spaensche vloot Middelburg 4 december 1664
*HCA 30 1054 Pieternelle Danckaerts jr. Dampoort in de Coopvaerder Middelburg 1 december 1664
*HCA 30 1054 Adriaen de Klerck Herenstraat tegenover de Faem Middelburg 1 december 1664
*HCA 30 1054 François de Klerck op de Wal over de St. Pieter Middelburg 2 december 1664
*HCA 30 1054 Pieternelle Schilders weduwe Pieter Danckaerts Dampoort in de Coopvaerder Middelburg 7 december 1664
*HCA 30 1054 Pieternelle Danckaerts jr. Dampoort in de Coopvaerder Middelburg 1 december 1664
De Tweede Engelse Oorlog (1665-1667)
Strenge scheepvaartwetten van de Britten, die onder meer export van Britse goederen naar niet-Britse landen door buitenlanders verboden, lagen ten grondslag aan de oorlog tussen de Republiek en Groot-Brittannië. Ook constante conflicten in de koloniale gebieden vormden hiervoor de aanleiding. Zo veroverden de Britten in 1664 Curaçao en Nieuw-Amsterdam en werden door Robert Holmes Nederlandse forten op de Afrikaanse kust ingenomen. De Ruyter, die op strafexpeditie naar Afrika en West-Indië werd gestuurd, heroverde deze forten weer. Een door de Staten-Generaal in oorlog geïnitieerde actie die tegenwoordig nogal eens volstrekt buiten de context wordt uitgelegd als zou De Ruyter hiermee bewust de slavenhandel en slavernij in stand gehouden hebben.
De oorlog werd vooral ter zee uitgevochten. De Britten namen 522 Nederlandse koopvaardijschepen buit. Tijdens deze oorlog zat het de Britten niet mee. In 1665 brak de pest uit in Londen en op 12 september 1666 woedde een grote brand in de stad. De eerste zeeslag, die van 13 juni 1665 in de Slag bij Lowestoft werd nog gewonnen door de Britten, maar in de Vierdaagse Zeeslag (11-14 juni 1666) trokken de Nederlanders aan het kortste eind. De Tweedaagse Zeeslag (4 augustus 1666) was wederom een overwinning voor de Britten, waarna Terschelling in de as werd gelegd. Raadpensionaris Johan de Witt revancheerde zich met een plan om de thuisbasis van de Engelse vloot aan te vallen. Tussen 19 en 24 juni 1667 voer een vloot onder De Ruyter de Thames op en vernietigde bij Chatham drie kapitale en tien andere oorlogsschepen en nam het vlaggenschip HMS Royal Charles op sleeptouw als buit mee naar de Republiek. Op 31 juli 1667 werd de Vrede van Breda gesloten tussen beide mogendheden.
St. Christoffel
Zicht op Caap Ster op St. Christoffel, het huidige St. Kitts, heden ten dage, bron: Google MapsSt. Christoffel heet tegenwoordig St. Kitts, ook bekend als Saint Christopher Island, gelegen in de Caribische Zee en behorend tot de Kleine Antillen. Blijkens onderzoek van Monique Klarenbeek naar onder meer 139 uit St. Christoffel afkomstige, gekaapte brieven bedreven Nederlanders daar handelsactiviteiten in de zeventiende eeuw.[4] De volgende citaten zijn afkomstig uit haar doctoraalscriptie uit 2006.
‘Phillippe de Longvilliers du Poincy, ridder in de Orde van Malta, sloot als gouverneur van St. Christoffel in 1640 een contract met kooplieden uit Middelburg voor de exclusieve handel op het eiland’ (...) ‘De handel op het eiland was grotendeels in handen van particuliere kooplieden uit de Republiek, net zoals overal in de Caraïbische wateren.’[5]
‘Het grootste deel van de Nederlanders op het eiland was mannelijk en slechts voor een korte periode op het eiland. Ze zijn onder te verdelen in twee groepen. Ten eerste waren er tenminste vijftien vermoedelijk jongere mannen die in opdracht van een koopman of handelshuis uit de Republiek voor enige tijd de zaken waarnamen op het eiland. Deze handelaren hoopten met enig kapitaal, ervaring en een zeker netwerk naar huis terug te keren’.
(…) ‘Ten tweede waren er de reizigers die hun eigen cargasoen begeleidden of die van familie of vrienden. Ze huurden een deel van het schip voor koopwaar die ze op het eiland wilden verkopen om na ontvangst van geld of retourgoederen weer naar de Republiek te vertrekken. Zij woonden niet op het eiland en bleven niet lang.[6]
‘Het waren vooral de Zeeuwen die actief waren in West-Indië, in de WIC, als kolonisten, in de kaapvaart en (…) als particuliere handelaren.’[7]
‘De door de Nederlanders gestimuleerde suikerteelt echter gaf de eilandeconomie pas echt een groeispurt.’[8]
‘Tabak, katoen en suiker waren met de verfstof indigo de exportproducten van het eiland.’[9]
‘Met hun wereldwijde handelsnetwerk en financiële steun droegen de kooplieden uit de Republiek in de eerste helft van de 17de eeuw in hoge mate bij aan de groei van de tabaks- en suikerteelt op het eiland. Door de lage vrachtkosten in de Republiek was het mogelijk verschillende soorten koopwaar tegen een redelijk prijs te leveren. De suiker en de tabak, waarmee de planters de koopwaar betaalden, zorgden voor een bloeiende tabaks- en suikerindustrie in de Republiek. Er bestond een intensieve handelsverbinding tussen de Republiek en het Frans-Engelse eiland, waarbij de schippers van de meer dan honderd Nederlandse schepen die het eiland jaarlijks aandeden, een belangrijke rol speelden. Zij behartigden de belangen van zowel de kooplieden in de Republiek als van de kooplieden op het eiland.
Vanaf 1664 veranderde de situatie, toen eerst Engeland en later Frankrijk met drastische protectionistische maartregelen kwamen om hun eigen handel te stimuleren ten koste van de Nederlandse kooplieden. Tegen de wil van de planters op het eiland werd de handel met de Nederlanders steeds meer aan banden gelegd.’[10]
Literatuur
*J.R. Bruijn The Dutch Navy of the seventeenth- and eighteenth centuries (Columbia (South Carolina), 1993).
*A. Doedens, Liek Mulder Nederlands-Engelse oorlogen. Door een zee van bloed in de Gouden Eeuw, 1652-1674 (Zutphen, 2016).
*M. Klarenbeek, ‘Grutters op de Antillen: een onderzoek naar de aanwezigheid van Nederlanders op het eiland St. Christoffel op basis van brieven geschreven aan de vooravond van de Tweede Engelse oorlog 1664-1665’ (Universiteit Utrecht, Faculty of Humanities, Theses 2006).
*M. Klarenbeek, ‘Grutters op de Antillen: Particuliere kooplieden uit de Republiek op het eiland Sint Christoffel in de zeventiende eeuw’ in: Tijdschrift voor Zeegeschiedenis 32/2 (2013) 20-37.
*Monique Klarenbeek, St. Christopher as a Trade Hub for Dutch Merchants, 1624-1667 (2014).
*Gijs Rommelse, The Second Anglo-Dutch War (1665-1667). Raison d’état, mercantilism and maritime strife (Hilversum 2006).
*Piet van Sterkenburg, ‘”Onse negerssvolc soo kijven omdat negerijnen haer niet en wijlt laten fijke fijke.” Brief van Adriaen Adriaensen vanuit Geuadelupe, 5 december 1664’, in: Erik van der Doe, Perry Moree, Dirk J. Tang (red.), et al., De smeekbede van een oude slavin en andere reisverhalen uit de West. Sailing Letters Journaal II (Zutphen, 2009) 58-68.
Noten
[1] HCA 30 1054 Pieternelle Schilders weduwe Pieter Danckaerts Dampoort in de Coopvaerder Middelburg 7 december 1664
[2] ZA, Toegang 511, Rekenkamer D, (1573) 1597-1805 (1808), inv. nr. 59591 Begraaflijst Middelburg 1703, opgenomen in Genealogische Afschriften 439.
[3] ZA, toegang 505, Rekenkamer A, inv.nr. 6771, 1 januari 1680 (tolgelden).
[4] M. Klarenbeek ‘Grutters op de Antillen: Particuliere kooplieden uit de Republiek op het eiland Sint Christoffel in de zeventiende eeuw’, in: Tijdschrift voor Zeegeschiedenis 32/2 (2013) 20-37.
[5] M. Klarenbeek (a) ‘Grutters op de Antillen’ enz. p. 11.
[6] idem, 14.
[7] idem, 18.
[8] idem, 26.
[9] idem, 27.
[10] idem, 17, 45.
Bij deze context horen de volgende brieven: